کد مطلب:4603 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

ديدگاههاي مختلف در مورد عوامل فقر در جامعه ها چيست؟

از مسايل مهمي كه در چشم انداز مكاتب اقتصادي جهان قرار گرفته است و هركدام درباره آن نظر خاصي دارند، پديده سياه فقر است كه قسمت اعظم جهان معاصر را فراگرفته است.
1. مكتب سرمايهداري، فقر جامعهها را معلول عدم هماهنگي ميان نيازهاي بشر و منابع طبيعي ميداند، زيرا پيشرفت تمدن هر روز بر نياز بشر مي افزايد، و او را با نيازهاي جديد روبرو ميسازد،در حاليكه ثروتهاي طبيعي كه در دل طبيعت نهفته است قادر به پاسخگوئي به همه اين نيازها نيست.
در اين كشمكش، گروهي بر امكانات بيشتري دست مييابند و نيازهاي خود را رفع ميكنند، در حاليكه گروه ديگر با فقر و محروميت دست به گريبان ميشوند.
اين نظريه توجيهگر مظالم جهان سرمايهداري است كه ميخواهد فاصله طبقاتي هولناك و وحشت زا را، با سنتهاي طبيعي تفسير كند و خود را از دخالت در اين موضوع پيراسته سازد، در حاليكه از نظر كارشناسان اقتصادي، منابع طبيعي كشف شده جهان، براي اداره 17 ميليارد بشر آن هم با وسائل و تكنيك كنوني كافيست تا چه رسد كه بشر در آينده بر منابع جديدي دست يابد و بر قدرت توليد و تكنيك خود بيافزايد. در اين صورت توان اداره بالاتر رفته، و ثروت طبيعي، قدرت اجابت بيشتري را خواهد داشت.
فقر و محروميت پديدهاي نيست كه امروز دامنگير بشر شده باشد، اين پديده سياه از دورانهاي گذشته وجود داشته و جامعه انساني پيوسته به دو گروه مرفه و فقير تقسيم ميشدند.
قرآن مجيد اين نظريه را به گونهاي مردود ميشمارد و ميگويد: خداوند به تمام خواستهها و نيازهاي انسان جامه عمل پوشيده و هرنوع نعمتي را كه به آن نياز دارد در اختيار او نهاده است آنجا كه مي فرمايد:
[خدائي كه آسمانها و زمين را آفريد، و از آسمان باران فرستاد و به وسيله آن ميوههايي را براي روزي شما پديد آورد و كشتي را براي شما رام گردانيد تا به فرمان شما در دريا حركت كند، و رودها را به سود شما رام نمود.
و خورشيد و ماه را- كه با برنامه منظمي دركارند- به تسخير شما درآورد؛ و شب و روز را(نيز) مسخر شما ساخت. و از آنچه كه از او خواستهايد به شما داد اگر نعمتهاي الهي را شمارش كنيد نميتوانيد بشماريد حقا كه انسان ستمگر و ناسپاس است.] ابراهيم32-34
در آيه اول و دوم از نعمت بزرگ نام برده شده آنگاه در آيه سوم «وَ اتاكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَاَلْتُمُوهُ» تصريح شده است كه آنچه بشر با زبان فطرت و خلقت خواهان آن ميباشد، خداوند به او بخشيده است و آسمان و زمين و دريا بسان سفره گسترده، برآورنده تمام حاجات و نيازهاي بشر قلمداد گرديده است.
قرآن آنجا كه ميان كارهاي نيك و بد انسان، و واكنش مناسب جهان، ارتباط و پيوندي قائل مي شود، به روشني تصريح ميكند كه اعمال نيك مايه نزول بركات و گشوده شدن درهاي رحمت مي گردد. بركت و رحمتي كه ميتواند به پديده سياه فقر پايان بخشد، چنان كه مي فرمايد:
«وَ لَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُري آمَنوا وَ اتَّقَوا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْاَرْض و لَكِنْ كَذَّبُوا فَاَخَذْناهُمْ بِما كَانُوا يَكْسِبوُن» اعراف/96
[اگر مردم منطقهها ايمان ميآوردند و پرهيزكار ميشدند ما درهاي بركت را از آسمان و زمين به روي آنان ميگشوديم ولي آنان ( پيامبران خدا ) را تكذيب كردند ما نيز آنان را به كيفر اعمالشان گرفتيم.]
بنابر اين، توجيه پديده فقر از طريق عدم توازن ميان منابع طبيعي و خواستههاي انسان از ديد كارشناسان اقتصادي و آيات قرآن كاملاً مردود است.
اگر كاپيتاليستها پديده فقر را، به نحو ياد شده توجيه ميكنند، سوسياليستها و كمونيستها پديده فقر را معلول عدم موازنه ميان توليد و توزيع ميدانند. اين نظريه تا حدودي ميتواند پديده فقر را توجيه كند، يعني آنجا كه توليد به اندازه كافي و متناسب با نيازهاي بشر باشد اما حرص و طمع از توزيع عادلانه ثروت جلوگيري كند، در اين صورت است كه هيولاي وحشت زاي فقر، چهره خود را نشان ميدهد اما در دو مورد ديگر نميتواند توجيه گر آن باشد.
1. آنجا كه مواد طبيعي جوابگوي نيازها و خواستههاي بشر نباشد هر چند ميان توليد و توزيع موازنه صحيحي برقرار ميگردد، در اين مورد علت فقر، فقدان موازنه ميان توليد و توزيع نيست بلكه محدوديت منابع طبيعي و مواد نخستين است.
2. آنجا كه توليد به اندازه كافي نباشد اما ميان آن و توزيع، موازنهاي برقرار ميگردد.
در اين مورد، نقص در نحوه توزيع نيست بلكه اشكال در سستي جامعه و عدم اهتمام آن به مسأله توليد مي باشد.

---

سيماي اقتصاد اسلامي
آية الله جعفر سبحاني